Khởi nghiệp (Startup) luôn được mặc định là biểu tượng của thời đại – nơi hội tụ của trí tuệ, sự dấn thân và sáng tạo. Chúng ta tôn vinh startup bằng những mỹ từ như “động cơ đổi mới”, “làn sóng quốc gia”, hay “ngọn cờ công nghệ”. Trên các phương tiện truyền thông, 90% câu chuyện là về thành công.
Thế nhưng, bức tranh ngoài đời thực lại tương phản đến nghiệt ngã: 70-90% startup ngoài đời thật lại thất bại. Câu hỏi lớn đặt ra là: Đổi mới khởi nghiệp (Innovation Startup) thực sự là Hồng hay là Đen? Hay là cả hai, và chúng ta đang cố tình quên đi một nửa còn lại?
I. BÊN HỒNG (PINK SIDE): CHỦ NGHĨA ANH HÙNG VÀ NHỮNG LỜI TÁN DƯƠNG
Pink Side đại diện cho những giá trị tích cực mà startup mang lại, được xem là động lực quan trọng của tăng trưởng và sáng tạo.
Startup thúc đẩy công nghệ và mở cửa cho đổi mới mở (Open Innovation).
Chúng tạo công ăn việc làm và cải thiện năng suất.
Startup thúc đẩy một xã hội năng động và cầu tiến.
Kèm theo đó là Chủ nghĩa Anh hùng Khởi nghiệp, một thứ văn hóa tôn vinh rủi ro:
Rủi ro được tô hồng và Founder được xem là những siêu nhân.
Thất bại được coi như một nghi lễ trưởng thành.
Văn hóa "tăng trưởng bằng mọi giá" thúc đẩy founder kiệt sức vẫn phải "stay hungry" và đội ngũ phải hy sinh đời sống cá nhân vì "sứ mệnh".
Đây là mặt sáng, là ánh sáng khởi nghiệp mà tất cả chúng ta đều muốn thấy. Nhưng chính sự tô hồng này đã che khuất đi cái giá thực sự của cuộc chơi.
II. BÊN ĐEN (BLACK SIDE): BÓNG TỐI VÀ HẬU QUẢ NGHIÊM TRỌNG
Black Side là cái giá kinh tế và con người của đổi mới, thường bị che khuất dưới ánh hào quang "fail fast". Mặt tối này được chia thành ba khía cạnh:
1. The Dark Side (Mặt Tối Cá Nhân)
Đây là mặt tối tác động trực tiếp đến người sáng lập (Founders):
Áp lực gọi vốn, cạnh tranh và gánh nặng lãnh đạo gây ra tổn thương tâm lý và cảm xúc nghiêm trọng.
Nhiều founder rơi vào trạng thái kiệt sức (burnout), cô lập, lo âu, thậm chí trầm cảm. Các nghiên cứu cho thấy 49% founder gặp burnout, 30% có triệu chứng trầm cảm, và 27% đối diện rối loạn lo âu.
Môi trường khởi nghiệp là một vòng lặp của Dopamine - Cortisol : phấn khích khi được công nhận, kiệt quệ khi gặp khó khăn, diễn ra trong một môi trường "bất định cao – tốc độ cao – cô đơn cao".
"Dark side" còn làm méo mó văn hóa doanh nghiệp, coi việc hy sinh sức khỏe cá nhân hoặc mất cân bằng cuộc sống là "cần thiết".
2. The Down Side (Mặt Sụp Đổ Kinh Tế)
Sự thất bại của khởi nghiệp kéo theo những thiệt hại vật chất không thể phủ nhận:
Mất vốn, gánh nợ cá nhân, uy tín sụp đổ, và cơ hội nghề nghiệp bị thu hẹp.
Những tổn thất này chồng chất tạo nên Nỗi sợ Thất bại (fear of failure), khiến nhiều người trẻ không dám thử lần thứ hai. Đây là "cái giá kinh tế thực sự của đổi mới".
Thất bại đến từ nhiều nguyên nhân: 38% do cạn vốn, 35% do thiếu nhu cầu thị trường, 20% vỡ trận khi scale, và 19% do mô hình kinh doanh sai.
3. The Destructive Side (Mặt Phá Hủy Xã Hội)
Hậu quả của startup thất bại hoặc hành vi sai trái có thể lan rộng ra khỏi cá nhân và doanh nghiệp, ảnh hưởng đến xã hội:
Startup sụp đổ vì gian lận, thao túng hay mở rộng bất cẩn, gây ra hậu quả là hàng trăm người mất việc, nhà đầu tư mất vốn, và xói mòn niềm tin cộng đồng.
Hệ sinh thái khởi nghiệp thiếu kiểm soát có nguy cơ trở thành nơi “đốt vốn xã hội”, thay vì tạo ra giá trị.
Đặc biệt, Con người là biến số rủi ro lớn nhất. Các vấn đề về năng lực cốt lõi như tìm kiếm thông tin yếu, định hướng khách hàng kém, thiếu chuyên môn kỹ thuật đều là các nguyên nhân chính.
Thêm vào đó, xung đột nội bộ, đặc biệt là xung đột đồng sáng lập và rối loạn C-suite, chiếm 14% nguyên nhân thất bại, thường là "tác nhân kích hoạt khiến các vấn đề tài chính hoặc vận hành trở nên không thể cứu vãn". Nhiều doanh nghiệp đổ vỡ vì đội ngũ quay lưng với nhau, không phải vì thị trường quay lưng.
III. BỘ BA HẮC ÁM (DARK TRIAD) VÀ CON ĐƯỜNG ĐI LỆCH ĐẠO ĐỨC
Một trong những yếu tố nguy hiểm nhất là sự xuất hiện của Bộ ba Hắc ám: Thao túng (Machiavellianism), Tự ái (Narcissism), và Vô cảm/Thái nhân cách (Psychopathy).
Tính Thao túng thể hiện ở việc thích kiểm soát người khác, đặt lợi ích cá nhân lên hết, và thiếu hoặc thể hiện không phù hợp cảm xúc.
Chủ nghĩa Tự ái là tự cho mình vĩ đại, cảm thấy "xứng đáng được đặc quyền" và thường xuyên nói về bản thân, phản ứng mạnh khi bị chỉ trích.
Tâm lý Vô cảm biểu hiện qua hành vi bốc đồng, thiếu kiểm soát, lạnh lùng, thiếu đồng cảm, và không biết hối hận.
Khi những đặc tính này được thúc đẩy tốt ở giai đoạn đầu khởi nghiệp, chúng có thể trở thành "độc chất" khi doanh nghiệp lớn dần. Lãnh đạo mang đặc tính này dễ dẫn startup vào văn hóa sợ hãi và quyết định sai lệch đạo đức: thổi phồng dữ liệu, bóp méo báo cáo. Khẩu hiệu "Fake it till you make it" dễ dàng chuyển thành "Fake it till you break it".
IV. KHUYẾN NGHỊ: CON NGƯỜI LÀ TRUNG TÂM CỦA THÀNH CÔNG
Khởi nghiệp sáng tạo là hành trình của những người kiến tạo, và con người luôn là trung tâm của thành công. Để cân bằng giữa ánh sáng "Hồng" và bóng tối "Đen", cần có những khuyến nghị sau:
Hợp tác & Giải quyết Xung đột (Working with Others):
Cấp cá nhân: Xây dựng quan hệ tin cậy, biết lắng nghe, phản hồi và không để cái tôi lấn át mục tiêu chung.
Cấp tổ chức: Thiết kế cấu trúc rõ ràng, cơ chế giải quyết xung đột, và không để "opinion of highest paid person" (ý kiến của người được trả lương cao nhất) trở thành chuẩn ra quyết định.
Cấp hệ sinh thái: Hợp tác liên ngành, chia sẻ nguồn lực và dữ liệu, tạo ra sự "cộng sinh" thay vì "cạnh tranh tiêu diệt".
Học qua Trải nghiệm (Learning through experience):
Rút kinh nghiệm từ cả thành công và thất bại, biến hành trình khởi nghiệp thành quá trình học tập liên tục.
Học nhóm: Tạo không gian đánh giá thượng kỳ, nơi thất bại được phân tích như một tài sản, không phải như tội lỗi.
Quản trị Con người và Đạo đức:
Biết nói "đủ": đủ tăng trưởng, đủ quy mô, đủ áp lực.
Xem con người là tài sản cần bảo vệ, không phải nguồn lực để tiêu hao.
Dám đặt câu hỏi đạo đức trước mỗi bước mở rộng.
Đổi mới khởi nghiệp là một con đường song hành: vừa là ánh sáng rực rỡ (Pink), vừa là cái giá phải trả (Black). Chỉ khi chúng ta dám nhìn thẳng vào những mặt tối, quản trị được rủi ro con người và xung đột nội bộ, đồng thời xây dựng một văn hóa lấy sự bền vững của con người làm gốc, thì chúng ta mới có thể biến tỉ lệ thất bại 70-90% thành một hành trình sáng tạo có trách nhiệm và bền vững hơn.
Host chương trình & Điểm nhấn sự kiện
Người dẫn dắt sự kiện – Lê Trung Thắng, CEO & Founder của Viet Nam DX Group, chuyên gia giàu kinh nghiệm trong hành trình đồng hành cùng các doanh nghiệp SME Việt Nam chuyển đổi số. Với phong thái điềm đạm nhưng sắc sảo, anh mang đến góc nhìn chân thực về “cái giá của đổi mới” – nơi khởi nghiệp không chỉ có ánh sáng, mà còn cả những mảng tối cần được nhìn nhận thẳng thắn.
Phát sóng trực tiếp lúc 19h00, Thứ Tư – 29.10.2025 trên fanpage DX For SMEs - Cộng đồng Chuyển đổi số SMEs Việt Nam, buổi talk show đã mở ra một không gian đối thoại sâu sắc, nơi kiến thức, trải nghiệm và sự thật cùng lên tiếng – để khởi nghiệp Việt không chỉ dám mơ, mà còn biết cách đi đường dài.
Khởi nghiệp là hành trình vừa rực rỡ ánh sáng sáng tạo, vừa ẩn chứa những mảng tối của áp lực và thất bại. Nhìn vào thực tế, có tới 70–90% startup sụp đổ khi khởi nghiệp, để lại những bài học sâu sắc về con người, đạo đức và sự bền vững. Từ đó rút ra được rằng, chỉ khi đặt con người làm trung tâm của mọi đổi mới, khởi nghiệp mới có thể phát triển bền vững và lâu dài.
Blackout Box là chuỗi sự kiện “thức tỉnh tư duy” do Viet Nam DX Group khởi xướng, mang đến góc nhìn thẳng thắn về những sai lầm SME thường gặp trong chuyển đổi số. Ở số thứ 3 với chủ đề “Marketing – Sự thật hay Làm màu?”, chương trình bóc tách ba “cú lừa” phổ biến trong marketing hiện đại, giúp doanh nghiệp phân biệt giữa sáng tạo thực chất và chiêu trò tô vẽ, từ đó xây dựng chiến lược marketing hiệu quả và bền vững hơn.
Trong hành trình chuyển đổi số, ISO không chỉ là một bộ tiêu chuẩn khô khan mà là “tấm gương” phản chiếu cách doanh nghiệp vận hành và cải tiến. Topic Blackout Box #5 mở ra góc nhìn thực tế về việc áp dụng ISO – khi nào là “chuẩn chỉnh” giúp nâng tầm chất lượng, và khi nào trở thành “chệch choạc” vì hình thức chưa đủ xịn.
Sự thật hay “làm màu”? sẽ phân tích sâu về hiện tượng thương hiệu tô vẽ hình ảnh vượt xa giá trị thật. Từ việc phân biệt “làm màu” và “sáng tạo”, đến các cấp độ, rủi ro và ví dụ thực tế, để thấy được rằng mọi chiến lược truyền thông chỉ thật sự bền vững khi được xây dựng trên nền tảng sự trung thực và giá trị thực tế.
Blackout Box #2 “Leader: Phải dốt hay phải khôn?” là buổi chia sẻ thẳng thắn về bản chất lãnh đạo trong kỷ nguyên mới – khi “biết hết” không còn là sức mạnh, mà có thể trở thành điểm nghẽn. Sự kiện giúp các leader SME nhận ra: lãnh đạo không phải làm thay, mà là biết buông, biết lắng nghe và biết phát triển đội ngũ. Bởi đôi khi, “dốt đúng lúc” mới là sự khôn ngoan thật sự của người dẫn đầu.
Blackout Box #2 “Leader: Phải dốt hay phải khôn?” bóc tách áp lực thật của người lãnh đạo hiện đại – những người đang “gánh cả team” đến kiệt sức. Sự kiện giúp leader SME nhìn lại: lãnh đạo không phải làm thay, mà là biết buông, biết trao quyền và kết nối. Đôi khi, “dốt đúng lúc” không phải yếu kém, mà là bước trưởng thành để đội ngũ cùng lớn lên.